Participatie

Leiderschap als sleutel tot verandering in de superdiverse samenleving.

Uit onze ervaring als Internationaal Comité in het werken met mensen met een migratiegeschiedenis blijkt dat die vaktermen niet cultuurneutraal zijn: ze hebben niet voor iedereen en in alle culturen (eenzelfde) betekenis. Die vaststelling is belangrijker dan het misschien op het eerste zicht lijkt. Het Internationaal Comité (IC) is namelijk een multiculturele federatie van meer dan 300 etnisch–culturele zelforganisaties en gemeenschappen in Vlaanderen en Brussel. Ieder van die lidverenigingen kent een unieke samenstelling qua nationaliteit, etnie, taal, religie, opleidingsniveau, ervaring, doelen en interesses. Grote uitdagingen bij dergelijke superdiversiteit zijn uiteraard heldere communicatie en duidelijke afspraken. En dan wordt de nood aan meer universele begrippen uiteraard groot. Het IC moest daarom op zoek naar meer duidelijke en universele begrippen: dat werd leiderschap en leiderschapsontwikkeling. 

Het IC ondersteunt vooral de sleutelfiguren in onze lidverenigingen en gemeenschappen, om hen te versterken in hun rol voor hun gemeenschap en de samenleving. Dit gebeurt op maat van hun sterktes, noden en behoeften. Maar in de praktijk blijkt het vaak niet evident om uit te leggen wat een “sociaal–culturele vereniging” precies doet, wat de rol van onze educatieve medewerkers inhoudt, welke verwachtingen we hebben naar bestuurders toe in een vereniging, enz. Ons sociaal–cultureel vakjargon zorgt regelmatig voor onduidelijkheden, misverstanden en soms zelfs wrevel omdat verwachtingen niet of anders worden ingelost.De functie van de educatieve medewerkers wordt door het begrip leiderschapsontwikkeling veel helderder: hun rol is om (formele en informele) leiders te ondersteunen en hen te doen groeien in die rol. Het is niet de bedoeling dat zij in de plaats van een leider optreden of iets overnemen. Ook voor de bredere federatiewerking zorgt een duidelijke doelgroep voor focus. De rol van de federatie is om een “bestuurder van een vereniging” te laten uitgroeien tot “leider van een gemeenschap”: de federatie kan bijvoorbeeld zijn vormings- en communicatiebeleid afstemmen op leiderschapsontwikkeling, zowel op lokaal niveau (lidverenigingen) als bovenlokaal niveau (nationale besturen). Leiderschap(sontwikkeling) is een positieve term, het verruimt visie, verantwoordelijkheid en engagement. Door mensen te benoemen en te erkennen als “leider” van een gemeenschap, wordt beroep gedaan op hun verantwoordelijkheid en engagement naar hun gemeenschap én in de bredere samenleving toe. Concreet: wanneer je een voorzitter vraagt wat zijn vereniging nodig heeft, zal het antwoord meestal erg praktisch van aard zijn: inkomsten, een (vaste) ontmoetingsplaats, enz. Wanneer je diezelfde persoon in zijn/haar rol als leider aanspreekt met de vraag wat zijn/haar gemeenschap nodig heeft, wat de noden en behoeftes daar zijn, is de reactie vaak veel fundamenteler: ouders weten niet hoe hun kinderen te ondersteunen, er zijn zorgvragen, enz. Men krijgt een “metaperspectief”, waarbij een vereniging de rol krijgt van middel om iets te bereiken in een gemeenschap en samenleving, en niet als doel op zich staat. Waar de meeste verenigingen als eerste bedoeling hebben om mensen op een informele manier bijeen te brengen, worden, door dat metaperspectief, ook de potentiële rollen van een vereniging voor een gemeenschap duidelijk. Wanneer een voorzitter/bestuur van een vereniging beseft dat zij ook een rol kunnen spelen rond bijv. onderwijs- en opvoedingsnoden in hun gemeenschap, gaan zij ook sneller die rol invullen. De stap om daar samen iets aan te doen, met de vereniging als middel, is dan snel(ler) gezet. 

“Leiderschap” wordt onderbenut als begrip in het sociaal–cultureel volwassenenwerk. In de jeugdsector kan je jezelf onbezorgd een “scouts- of chiroleider” noemen, maar in het volwassenenwerk wordt leiderschap plots een eerder negatief beladen term. Dat is spijtig, want het biedt het voordeel van de duidelijkheid, ook naar andere groepen dan etnisch–culturele minderheden in de samenleving: zijn we er bijvoorbeeld wel zeker van dat politici en andere beleidsmakers een duidelijk zicht hebben van wat het sociaal–cultureel verenigingsleven inhoudt en welke meerwaarde het creëert voor de samenleving? Die vraag stellen is voor een sector die in belangrijke mate rekent op overheidsmiddelen misschien toch wel belangrijk… Kan een bedrijfsleider of jan-met-de-pet zich een beeld vormen van wat onze sector precies doet? In tijden waarin de waarde van je organisatie vaak wordt ingeschat op basis van een “elevator pitch”, moeten we de helderheid van onze communicatie in vraag durven stellen. En leiderschap(sontwikkeling) heeft het grote voordeel dat iedereen er zich iets bij kan voorstellen.